... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

A mo�e jednak �wiadomo��, �e tam, przy g��wnym rynku w R"mersberg stoi �w ko�ci�ek, kt�ry wype�niaj� w tej chwili sonaty Rossiego, jest jako� potrzeb- na temu t�umowi na ulicy, dla kt�rego ma swoj� wag� pew- no��, �e wszystko jest tam, gdzie powinno by� - na swoim miejscu? Toblerplatz w Zurychu. Niedziela rano. Pusto, szaro, a jednak nie czuje si� przygniataj�cej, d�awi�cej ponuro�ci, poniewa� nie ma tu biedy, brudu, opadaj�cych tynk�w, cuchn�cych bram, wyrwanych drzwi, pot�uczonych latar�, okien zabitych dykt�. Co czyni t� cywilizacj� - cywilizacj�? Po pierwsze -jako�� materia�u. Te betony s� jasne i g�ad- kie, ten asfalt r�wny i twardy, szk�o - czyste, aluminium- �wiec�ce, framugi okien - bia�e, zawsze �wie�o malowane; po drugie - �e tu wszystko jest wyko�czone, w dba�y, akuratny spos�b - wyko�czone. Nic tu nie jest rozgrzeba- ne, rozprute, rozmam�ane, porzucone; po trzecie - zachowaniem ludzi rz�dzi tu skupiona, rze- telna punktualno��. Na Toblerplatz zatrzymuje si� tram- waj numer 6. Przyje�d�a tu co 15 minut. Stoj� na przystan- ku, kt�ry jest pusty, poniewa� do przyjazdu tramwaju bra- kuje 6 minut. Te 6 minut ludzie po�wi�caj� jakim� zaj�ciom, nie trac� ich na czekanie. Minut� przed planowanym na- dej�ciem tramwaju przystanek zape�nia si�. Ludzie wsiada- j� bez po�piechu. Nikt si� nie denerwuje, gdy� nic nikogo nie mo�e zaskoczy� (np. �e tramwaj nie przyjdzie na czas albo odjedzie nie zabieraj�c wszystkich pasa�er�w). Relacja: cz�owiek a otoczenie wygl�da inaczej na Wscho- dzie i Zachodzie. Zach�d traktuje otoczenie, w kt�rym przebywamy i poruszamy si�, jako przed�u�enie nas samych, a wi�c je�eli zamiatamy ulic�, czy myjemy okna, to jest w tych czynno�ciach ta sama potrzeba i ch��, kt�re wy- st�puj� w�wczas, kiedy wk�adamy czyst� koszul� lub sta- rannie wyprasowan� sukienk�. Dla cz�owieka Wschodu otoczenie jest rzecz� oboj�tn�. Nawet nie pr�buje nada� mu og�ady, poloru, rangi estetycz- nej. �mieci wyrzuca wprost przed dom, pomyje wylewa przez okno. Obce jest mu poj�cie konserwacji, czyszcze- nia, polerowania, malowania. Wchodzi on z rzeczami w kontakt jednorazowy. Np. postawi p�ot. Potem p�ot nisz- czeje, gnije, wali si� - to ju� cz�owieka Wschodu nie inte- resuje. Nie widzi on zwi�zku mi�dzy jako�ci� w�asnego �y- cia a jako�ci� otoczenia. �wiat brudu i zaniedbania zaczyna si� dok�adnie na granicy jego sk�ry. Dokonuj�ca si� tu, w Europie (ale przecie� nie tylko) zmiana typu zagro�e�, ich charakteru i kierunku. Odczuwa- my dzi�, �e zagro�one jest nie tyle pa�stwo, nie tyle suweren- no�� narodu (jak by�o to w okresie zimnej wojny), ile raczej jednostka ludzka - jej fizyczna i duchowa integralno��. Sprawia to, �e obawiamy si� dzi� nie tyle inwazji na nasze pa�stwo, jego granice czy instytucje, ile ataku na nasze osoby, �e boimy si� fizycznej agresji na nas i na nasz� w�as- no��, �e obawiamy si� napa�ci na ulicy, w bramie i w met- rze, �e odczuwamy l�k przed gwa�tem, rabunkiem, mordem. Zach�d, a wi�c centrum decyzyjne ludzko�ci, interesuje si� jakim� obszarem �wiata, jakim� kontynentem o tyle tyl- ko i tak d�ugo, dop�ki obawia si�, �e mo�e stamt�d nadci�g- n�� dla niego jakie� niebezpiecze�stwo, �e co� mu z owego kierunku zagra�a. Tak by�o w drugiej po�owie lat czterdzie- stych z Azj� (rewolucja w Chinach, niepodleg�o�� Ind�� i Pakistanu, pocz�tek wojny w Indochinach), tak z Afryk� w latach sze��dziesi�tych (wojna w Algier��, rewolta w Zai- rze, pocz�tek walki zbrojnej w Angoli), tak w tym samym czasie z Ameryk� �aci�sk�, kiedy dzia�a�y tam r�ne party- zantki. Potem, kiedy sprawa okazuje si� niegro�na i obawy malej�, �w budz�cy ongi� trwog� kontynent zostaje zep- chni�ty na margines zainteresowa� i popada w zapomnie- nie. Ka�dy ma swoj� w�asn� map� �wiata. Inn� map� ma dziecko, inn� doros�y. Inn� ma Tybeta�czyk, kt�ry nigdy nie opu�ci� swoich g�r, a inn� mieszkaniec Manhattanu zamkni�ty w kanionach swojego miasta. St�d cz�ste trudno- �ci w porozumieniu si�, gdy� m�wi�c o �wiecie mamy przed oczyma r�ne jego mapy, obrazy, wizje. Dwie mapy �wiata - z pierwszej i z drugiej po�owy XX wieku; z pierwszej po�owy - pa�stwa niepodleg�e stanowi� nieliczn� grup�. Poza ich granicami �wiat jest wielk� kolo- ni� (czy w wypadku Ameryki �aci�skiej - p�koloni�), w�adztwem kilku mocarstw-posiadaczy