... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.

rozdz. 3: G�rnictwo: gor�ce kasztany wtadzy. 192 zebranych informacji. Jest przeto rzecz� niezwykle korzystn�, �e obowi�zuj�ca w latach 1970-1986 w statystyce pa�stwowej klasyfikacja nie odbiega w zasadzie od postulowanego przez socjolog�w modelu grupowania, co jest sk�din�d zrozumia�e, skoro autorami za�o�e� do klasyfikacji byli socjologowie26. Udzia� poszczeg�lnych kategorii spo�eczno-zawodowych w strukturze samob�jstw mo�na rozpatrywa� pos�uguj�c si� wsp�czynnikiem okre�laj�cym proporcje udzia�u samob�jc�w w poszczeg�lnych grupach spo�eczno-zawodowych. Jest on przeliczany na odpowiedni� liczb� os�b danej grupy (ten powszechnie przyj�ty wska�nik stosowany by� w tej ksi��ce w odniesieniu do polskich i �wiatowych informacji dotycz�cych struktury demograficzno-spo�ecznej samob�jc�w). Wsp�czynnikiem tym jednak nie mo�emy si� pos�u�y� w odniesieniu do spo�eczno-zawodowej struktury samob�jc�w. Statystyka zgon�w (w kt�rej mieszcz� si� samob�jstwa dokonane) by�a gromadzona w latach 70. zgodnie z pierwotnie przyj�tym schematem kategorii spo�eczno-zawodowych, natomiast ca�a (�yj�ca) populacja ludno�ci Polski zosta�a zaliczona do kategorii o innym zakresie. Nie s� to co prawda zasadnicze i radykalne r�nice mi�dzy oboma schematami grupowania, nietrafne by�oby jednak stosowanie miernik�w statystycznych do nie w pe�ni por�wnywalnych zbiorowo�ci. Mo�emy natomiast pos�u�y� si� innym wska�nikiem okre�laj�cym, czy i w jakim stopniu r�ni si� nasilenie zachowa� autodestrukcyjnych w poszczeg�lnych grupach zawodowych27. Jest to wsp�czynnik okre�laj�cy nasilenie �mierci spowodowanej samob�jstwem w wyr�nionych kategoriach spo�eczno-zawodowych (w przeliczeniu na 100 zgon�w w danej kategorii). 1 ten w�a�nie wska�nik jest wykorzystywany w dalszej analizie problemu. Analizowane wsp�czynniki zjawiska wskazuj�, co obrazuje tabela 3, wyra�ne prawid�owo�ci w nasileniu zachowa� autodstrukcyjnych. Statystyczna zbiorowo�� zawodowo czynnych zosta�a uszeregowana ze wzgl�du na nasilenie jednej cechy: wska�nika samob�jstw w okre�lonej kategorii spo�eczno-zawodowej. Okaza�o si� jednak, �e przeprowadzony podzia� jest jednocze�nie podzia�em mi�dzywarstwowym, w socjologicznym rozumieniu tego terminu. 26 Por. K. Zag�rski, Zmiany struktury i ruchliwo�� spoteczno-zawodowa w Polsce, GUS, Warszawa 1976 oraz L. A d a m c z u k, Spo�eczna klasyfikacja ludno�ci, �Wiadomo�ci Statystyczne" 1978, nr 3. 27 Por. w na ten temat S. Nowak, Metodologia bada� spo�ecznych, PWN, Warszawa 1985, s. 165-177. 193 Tabela 3. Samob�jstwa zako�czone �mierci� os�b zawodowo czynnych w latach 1978-1986 (na 100 zgon�w w danej kategorii spo�eczno-zawodowej) Kategoria spo�eczno-zawodowa Rok 1978 1981 1982 1986 Og�em 1. Kierownicy administracji, gospodarki, organizacji politycznych i spo�ecznych 2. Specjali�ci w zawodach nietechnicznych 3. Pracownicy administracyjno-biurowi 4. Specjali�ci rolnictwa i le�nictwa 5. Specjali�ci w zawodach technicznych 6. Pracownicy handlu i us�ug 3,6 3,4 3,6 3,9 3,9 4,3 4,5 3,0 3,7 2,7 2,5 3,6 2,6 3,5 3,8 2,5 3,0 4,2 2,6 3,4 4,2 5,0 2,4 3,0 5,1 2,8 3,6 6,2 7. Robotnicy w zawodach przemys�owych i g�rniczych 8. Robotnicy budowlani 9. Pracownicy transportu i ��czno�ci 10. Robotnicy rolni i le�ni 8,4 8,5 9,2 9,4 6,1 8,1 5,6 6,6 6,8 8,7 7,0 8,9 7,5 10,0 8,4 10,5 11. Rolnicy (i indywidualni hodowcy) 1,3 1,3 1,5 2,3 12. Pracownicy o niewydzielonym zawodzie 6,3 4,7 5,9 6,4 �r�d�o: Obliczenia w�asne na podstawie danych GUS-u. Tr�jcz�onowy podzia� badanej zbiorowo�ci, kt�rego przes�ank� by�o nasilenie wska�nika samob�jstw, okaza� si� zasadniczo zbie�ny ze stratyfikacj� spo�eczn�. Zr�nicowanie zawodowe to nie tylko kwalifikacje i rodzaj pracy, lecz r�wnie� dystanse miedzy podstawowymi segmentami struktury spo�ecznej28. Grupa wyr�niona jako pierwsza, centralna, obejmuje warstw� inteligencji, grupa druga robotnik�w, a trzecia ch�op�w. W pierwszej grupie znale�li si� przedstawiciele zawod�w typu inteligenckiego lub umys�owego ze wzgl�du na stanowisko (funkcj�) i kwalifikacje, a przede wszystkim z punktu widzenia kryterium charakteru pracy: fizycznej lub umys�owej. Kategori� zaliczon� do inteligencji s� pracownicy handlu i us�ug. Jest to kategoria z regu�y zaliczana do warstwy inteligencji, jednak�e jako grupa mieszana, granicz�ca z robotnicz�. Grupa pierwsza, centralna, w kt�rej wsp�czynniki samob�jstw s� 28 Zob. H. Doma�ski, Klasy spoktzm, grupy zawodowe, organizacje gospodarcze, Wydaw. IFiS PAN, Warszawa 1991, s. 137. 194 zbli�one do przeci�tnej krajowej dla os�b zawodowo czynnych (na 100 os�b zmar�ych �mierci� samob�jcz� 3,4-4,5 w 1978 r.; 2,5-3,7 w 1981 r. i 2,4-6,2 w 1986 r.) obejmuje kierownik�w organizacji politycznych i spo�ecznych, administracji i gospodarki, wszystkie wyr�nione kategorie specjalist�w, pracownik�w administracyjno-biurowych oraz pracownik�w handlu i us�ug. Przedstawiciele wymienionych zawod�w s�, jak wiadomo, zaliczani do warstwy inteligencji. Pracownicy handlu i us�ug, z regu�y do tej warstwy zaliczani, stanowi� jednak grup� przej�ciow�, granicz�c� z robotnikami. Znalaz�o to odzwierciedlenie r�wnie� i w naszym zestawieniu: pracownicy handlu i us�ug maj� w�r�d inteligencji najwy�sze wska�niki samob�jstw, najbardziej zbli�one do wska�nik�w grupy robotnik�w, zw�aszcza w 1986 r. Zauwa�my, �e kierownicy (decydenci) w 1981 r. byli jedyn� kategori�, w kt�rej samob�jstwa wzros�y. Po 1982 r., do ko�ca lat 80. kategoria ta, je�li chodzi o wska�niki samob�jstw, w grupie inteligencji tak jak w latach 70., lokowa�a si� najni�ej. Grupa druga, robotnicy, to grupa o najwy�szych wska�nikach samob�jstw w kraju (o warto�ci wsp�czynnika 8,4-9,4 w 1978 r., 5,6-8,1 w 1981 r. oraz 7,5-10,5 w 1986 r.). Grup� trzeci� s� rolnicy i indywidualni hodowcy29. W grupie tej wska�niki samob�jstw s� ni�sze (o warto�ci wsp�czynnika 1,3 dla 1978 r.; 1,3 dla 1981 r. oraz 2,3 w 1986 r.). Potwierdzaj�ca wcze�niejsze wnioski konstatacja o samob�jstwie jako o zjawisku najbardziej charakterystycznym dla robotnik�w pozostaje przeto co najmniej r�wnie trafna, jak teza o suicydogennym �rodowisku wiejskim. Analizowany zestaw informacji zas�uguje na szersz� i g��bsz� interpretacj�, cho�by dlatego, �e socjologiczna teoria samob�jstw, zgodnie z kt�r� s� one najczulszym wska�nikiem integracji i kondycji spo�ecze�stwa, uzyska�a nowe empiryczne potwierdzenie. I to na skal� dot�d niespotykan�: przez pryzmat do�wiadcze� 1981 r