... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Przyjął on za podstawę tylko Koran i tradycję proroka, nie dopuszczał zasad rozumowania, usiłował stosować literę przepisów koranicznych, a nie ich ducha. Na ten czas właśnie przypadają też redakcje wielkich, klasycznych zbiorów tradycji, al-Buchariego i Muslima, które cieszyły się nie mniejszym autorytetem niż Koran i wpłynęły decydująco na dalszy rozwój islamu we wszystkich jego aspektach: religijnym, prawnym i filozoficznym. Wiek X był ostatnim okresem klasycznego prawodawstwa muzułmańskiego. W tym czasie ostatecznie usankcjonowano czwartą zasadę prawa islamu, tj. "zgodność" (idżma) opinii "doktorów" prawa. Wysiłek indywidualny (idżtihad) systematycznego rozumowania i interpretacji Koranu i hadithów był uznawany za zann, czyli za mniemanie, za coś niepewnego. Ten wysiłek rozumowania systematycznego (idżtihad) musiał zyskać aprobatę ogólną, czyli idżmę, żeby zyskać walor prawa. Sankcję dla tej zasady "zgodności" wyprowadzano z jednej tradycji (hadith) proroka, który głosi: "Moja gmina nigdy nie będzie zgodna w błędzie". Ten okres znamionuje też ukonstytuowanie się czterech ortodoksyjnych, sunnickich szkół prawa muzułmańskiego, które opierają się na tych samych czterech głównych zasadach: Koran, sunna (hadith), kijas i idżma, a różnią się między sobą tylko stopniem posługiwania się nimi. Kończy się etap rozwojowy i twórczy prawa muzułmańskiego, czyli tzw. "absolutny wysiłek zdyscyplinowanego rozumowania". Została, jak się to mówi w terminologii muzułmańskiej, "zamknięta brama wysiłku intelektualnego" (mian. dla rozwoju prawa). Odtąd prawo muzułmańskie rozwijało się w obrębie poszczególnych szkół, czyli ten wysiłek intelektualny był ograniczony, a granice rozwoju prawa zacieśnione. W ten sposób wchodzimy w dalszy okres prawa muzułmańskiego, okres naśladownictwa - taklid, który zaczyna się w X wieku i trwa mniej więcej do roku 1785. Właściwie doktryna "naśladownictwa" dominuje nad konserwatywną myślą muzułmańską do dnia dzisiejszego i krępuje mocno, przynajmniej w niektórych krajach muzułmańskich, normalny rozwój prawodawstwa w duchu nowoczesnym. W okresie tym teoretycznie można było adaptować prawo muzułmańskie do zmieniających się stopniowo warunków społecznych, ekonomicznych, kulturalnych itd. jedynie przez wydawanie "opinii", czyli fatw, co powodowało wiele trudności i zahamowań w rozwoju społeczeństw i państw muzułmańskich. Nowożytny okres rozwoju prawa islamu zaczyna się od końca Xviii wieku, kiedy do społeczeństw muzułmańskich, przynajmniej niektórych, zaczyna wkraczać ustawodawstwo europejskie. Sztywność systemu zrodzonego przez "naśladownictwo" (taklid) nie wytrzymała naporu wypadków z zewnątrz. Od Xix wieku islam stanął w obliczu wzrastającego fizycznego i kulturalnego zagrożenia ze strony obcych źródeł. Po raz pierwszy prawo religijne, czyli - jak je powszechnie nazywano - szari'at zostało oficjalnie zastąpione przez kodeksy praw-ustaw. Proces ten miał głównie miejsce w regionach, które przeszły pod obce panowanie, jak południowa, centralna i południowo-wschodnia Azja i zachodnia, północna i północno-wschodnia Afryka; ale obserwujemy go również na terenach, które pozostawały pod panowaniem muzułmańskim, jak np. imperium osmańskie. W Xx wieku zaczyna się nowy okres w życiu krajów muzułmańskich, które stopniowo się usamodzielniają, a jednocześnie modernizują i reorganizują pod wpływem europejskim we wszystkich dziedzinach życia społecznego i politycznego, a więc i w dziedzinie prawa. Zaistniała sytuacja paradoksalna, zwłaszcza dla muzułmanów; nie wolno było rozwijać dalej własnego (muzułmańskiego) prawa, a asymilowano i rozwijano prawo obce. Podniosły się liczne głosy światłych, lecz przywiązanych do dawnej tradycji muzułmanów w Egipcie, Turcji, Indiach, ażeby ożywić dawny idżtihad, czyli rozwijać dalej prawo muzułmańskie i dostosowywać je do nowych warunków i nowych sytuacji społecznych i politycznych. Pojawiły się w krajach muzułmańskich różne prądy w dziedzinie prawodawstwa, zachowawcze i postępowe, za wprowadzeniem i przeciw wprowadzeniu ustawodawstwa europejskiego. Dziś w ustawodawstwie krajów muzułmańskich panuje duża różnorodność i duże zamieszanie. Prawo muzułmańskie utrzymało się w dziedzinie prawa osobowego, rodzinnego, natomiast do wszystkich innych dziedzin wkroczyło nowoczesne ustawodawstwo europejskie. Wymienione wyżej klasyczne szkoły prawa muzułmańskiego podzieliły między siebie panowanie na całym obszarze islamu z wyjątkiem obszaru Persji, gdzie zapanował szyizm, i pewnych okolic czy to w świecie arabskim, czy na terenie Indii, gdzie istnieją grupy szyickie lub inne heretyckie gminy muzułmańskie, jak zaidyci czy charidżyci. Szyizm jako "partia Alego" (szi'at Ali) datuje się od czwartego kalifa, Alego, tj. od 661 roku. Punktem wyjścia tego odłamu islamu był prawnopolityczy spór o prawa do kalifatu. Szyici, których doktryna religijna odbiegała nieco od islamu ortodoksyjnego i rozwinęła się znacznie później, dzielą się na dwie grupy: szyitów właściwych, zwanych ithna aszari ("dwunastowców"), uznających dwunastu imanów, oraz ismailitów ("siedmiowców"), uznających siedmiu imamów. Ismailici, którzy obecnie stanowią znaczną mniejszość odłamu szyickiego, stworzyli niegdyś potężny kalifat Fatymidów w Egipcie (969-1171Ď), a obecnie żyją częściowo w Indiach, w Azji Środkowej, Syrii, Iranie. Szyici właściwi stanowią ogromną większość ludności Iranu, gdzie ta postać islamu jest religią państwową i religią domu panującego. Wyznawcy szyizmu wierzą, że ich ostatni imamowie (u ismailitów siódmy imam Dża'far as-Sadik, zm. w 765 roku, a u szyitów właściwych dwunasty imam Muhammad al-Hasan al-Askari, zm. w 874 roku) działają w ukryciu za pośrednictwem swoich chwilowych namiestników, a kiedyś pojawią się jeszcze sami, aby wymierzyć na ziemi sprawiedliwość. Upraszczając bardzo zagadnienie, można powiedzieć, że imam szyicki jest kontynuatorem objawienia prawa boskiego. Wiara i prawo są u szyitów interpretowane przez uczonych teologów-prawników w imieniu ukrytego imama. Szyicka koncepcja prawa jest bardziej oparta na autorytecie i oderwana od rzeczywistości społeczno-politycznej (przynajmniej w teorii) niż doktryna szyicka. Zasada "zdyscyplinowanego rozwijania prawa" (idżtihad) ma u szyitów inne znaczenie niż u sunnitów