... masz przeżywać życie, a nie je opisywać.
Nadwyżki produkcyjne pozwalają pewnym jednostkom na całkowite zaniechanie pracy fizycznej i zajęcie się innymi czynnościami, na pędzenie innego trybu życia. U ludów rolniczych — do których należeli Bałtowie — produkt dodatkowy pojawia się na stałe dopiero w okresie upowszechnienia się ornej uprawy ziemi, która na ziemiach litewskich występuje nie wcześniej niż w VII—VIII w. W tym czasie na powierzchnię życia społecznego poczęła wyraźnie już wypływać warstwa możnych i przekształcać się w klasę społeczną. Z opowieści kupca anglosaskiego Wulfstana, który w końcu IX w. 35 Bałtowie u schyłku epoki plemiennej w XII w. gościł w kraju Prusów (Aestland) wynika, że wówczas w łonie tego ludu istniała już klasowa struktura społeczna. Wulfstan bowiem opowiadał, że w kraju Prusów są liczne grody, po których siedzą kuni-gasi i piją kumys, podczas gdy pospólstwo i niewolnicy raczą się miodem. Relację Wulfstana uzupełniają i potwierdzają późniejsze źródła z końca X, początku XI w., zwłaszcza żywoty św Wojciecha 36 i św. Brunona, które wymieniają przedstawicieli arystokracji rodowej i starszyzny plemiennej. Ponieważ Litwa przebywała ten sam proces rozwojowy co Prusy, wolno sądzić, że w społeczeństwie litewskim również około VIII—IX w. wystąpiły oznaki niewolnictwa. Wojny bowiem toczone w tym okresie dostarczały Litwinom nie tylko łupów w postaci kosztowności, ale przynosiły też brańców wojennych. Co zamożniejsi zatrudniali pewnie tych jeńców w swoim gospodarstwie. W ten sposób niewolna czeladź powiększała siłę liczebną i gospodarczą rodu, zapewniając mu w dalszej kolejności większe znaczenie w życiu społeczno-politycznym. Możni wykorzystali też rozwój stosunków społeczno-gospodarczych, wzrost produkcji, do zmiany stosunków własnościowych. Niegdyś ziemię — ten podstawowy środek produkcji — dzielono co pewien czas między poszczególne rody drogą losowania, tak że co jakiś czas zmieniała ona swego użytkownika. Już w Xl w. — jak wynikałoby z informacji polskiego kronikarza Galia Anonima o Prusach — dawne działy losowe przekształciły się w dziedziczne źrebią (działki), tylko lasy, łąki i inne użytki rolne pozostawały we wspólnym władaniu. W warunkach postępów techniki gospodarowania, przejścia do ornej uprawy roli, kiedy ziemia zaczęła dawać więcej plonów, niż tego wymagało spożycie, dla wielu członków rodu korzystniejsze było wydzielenie się ze wspólnoty wiejskiej i przyjęcie ziemi w dziedziczne użytkowanie. Możliwości te wyzyskiwali w pierwszym rzędzie możni i przy pomocy zagarnianych na wojnach brańców powiększali swoje gospodarstwa. ORGANIZACJE PLEMIENNE NA LITWIE W DRUGIEJ POŁOWIE I I POCZĄTKU II TYSIĄCLECIA N.E. W toku przemian gospodarczo-społecznych w drugiej połowie I tysiąclecia n.e. poczęła się tworzyć organizacja plemienna. Zamieszkałe w polach, tj. na małych terytoriach typu wsi, rody zaczęły się dla lepszego bezpieczeństwa łączyć najpierw w niższego rzędu związki terytorialne, we włości. Jednakże wyprawy na sąsiadów, będące okazją do wzbogacenia się, a przede wszystkim potrzeba obrony przed nieprzyjacielem zewnętrznym, skłaniały poszczególne rody i włości do nawiązania trwałego porozumienia w sprawach własnego bezpieczeństwa i wystąpień zbrojnych na zewnątrz. W drugiej połowie I tysiąclecia n.e. terytorium Litwy rozpadło się na dwa główne kręgi kulturowe: l. zachodni, późniejszy żmudzki, w którym istniały cmentarzyska płaskie z obrządkiem szkieletowym, i 2. wschodni, późniejszy auksztocki, gdzie występowały cmentarzyska kurhanowe z obrządkiem ciałopalnym, który w IX—XII w. rozprzestrzenił się i na zachodnią Litwę. 37 Na terenie żmudzkiego obszaru kulturowego w V—VIII w., jak i później, w IX—XII w., wydzielały się dość zwarte skupiska osadnicze, a mianowicie: l. upicko-wiłkomierskie między Niewiażą a Świętą, z którego w XIII w. wyłoniły się ziemie Upita i Dzia-wołtwa; 2. kroksko-datnowskie między Dubisą a Niewiażą; 3. sza-welskie w dorzeczu górnej Wenty i Muszy, przyszła ziemia Szawle, XIII w.; 4. szwekszneńskie między Minią a Jurą, późniejsza ziemia Korszów, XIII—XIV w.; 5. krożsko-wornieńskie między Jurą a Dubisą, z którego wytworzyła się w przyszłości ziemia Miedniki (Wornie), XIII-XIV w. Poza obrębem etnicznym litewskim znajdował się wówczas okręg płotelski, zamieszkany przez Kurów, zwany w XIII w. ziemią Ceclis. Również pomorze litewskie w części kłajpedzkiej zaludnione było przez pruskich Skalowów, Połąga zaś należała do Kuronii. Sprawa przynależności etnicznej obszarów plemiennych Nadrowii i Skalowii (Skol-wy), które kronikarz krzyżacki Piotr Dusburg uznał za pruskie, pozostaje w nauce otwarta. Jedni opowiadają się za pruskością tych plemion, inni sądzą, iż w rzeczywistości ziemie te od dawna zamieszkiwała ludność litewska. Na obszarze kulturowym auksztockim wybijały się w zasadzie trzy terytoria osadnicze: l. uciańskie między Świętą a Wilią, czyli ziemia Nalszczany, XIII w.; 2. trockie między Wilią, Niemnem a Mereczanką, znane później jako Litwa właściwa, ziemia litewska; 3. oszmiańsko-gieranońskie między Mereczanką, Niemnem, Berezyną i Wilią; wyżynne; być może, ta ziemia nosiła nazwę Auksztoty, którą by uzasadniało ukształtowanie jej powierzchni. SKUPIENIE WŁADZY POLITYCZNEJ PRZEZ WIESZPACÓW NA PRZEŁOMIE I I II TYSIĄCLECIA N.E. Na Litwie istniało więc w drugiej połowie I tysiąclecia n.e. około ośmiu rejonów osadniczych, przedzielonych wododziałami rzek i pasmami puszczy. Na obszarze tych rejonów osadniczych, z których każde różniło się jeszcze swoim narzeczem, przynajmniej od IX—X w., jeśli nie wcześniej, poczęła się wytwarzać organizacja plemienna